İŞ GÜVENLİĞİ VE ELEKTRİK

Selman DOĞAN A SINIFI İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI

1 Mayıs 2019

Sevgili okurlarımız, elektrik hayatımızı kolaylaştıran ve hayatımızın önemli bir noktasındadır. Öncelikle elektrik nedir bununla başlayalım ve elektriğin yaşamımıza etkilerini bir gözden geçirelim. İş hayatında da elektrik ile ilgili pek çok kaza olduğu bilinmektedir.

Elektrik enerjinin bir şeklidir. Elektrik gücünün akışıdır. Tüm maddeler atomlardan meydana gelmiştir.

Bir atomun merkezinde çekirdeği vardır. Çekirdeğinde pozitif yüklü protonları ve yüksüz nötronları bulunur. Atom çekirdeğinin etrafında negatif yüklü elektronları vardır. Elektronların sayısı protonların sayısına eşittir. Bir elektronun yükü de bir protonun yüküne eşdeğerdir. Bir dış kuvvet tarafından bir atomun elektron ve protonu arasındaki denge bozulduğu zaman o atom bir elektrik yükü kaybeder yada kazanır. Bir atomdan elektrik yükleri kaybolduğu zaman, bu negatif yükler serbest kalır ve bu elektronların serbest hareketiyle madde içinde bir elektrik akımı meydana gelir.

ELEKTRIK AKIMININ INSAN UZERINE ETKISI

Elektrik akımı ile meydana gelen kazalar, tesir bakımından üç ana gruba ayrılabilirler.

1) Elektrik akımının doğrudan doğruya sinirler, adaleler ve kalbin çalışması üzerine tesiri,

2) Elektrik akımının sebep olduğu ısınmanın yaptığı zararlar, mesela arkın sebep olduğu yanmalar.

3) İnsan için zararlı olmayan çok küçük akımlarda, korku sebebi ile mesela düşme, çarpma vb. gibi mekanik zararlar.

Bu tesirlerden en önemlisi, elektrik akımının sinirler ve adaleler üzerine direkt tesiridir. Bunun belirtileri bir çok faktöre bağlıdır; aşağıda kısaca bunlar açıklanacaktır.

Etkisi bakımından akım, dört akım şiddeti bölgesine ayrılmıştır.

bölgede akım sadece hissedilir, ölüm tehlikesi yoktur. Yaklaşık 4,5 mA dilde ve yaklaşık 1,3 mA parmak uçlarıyla dokunulduğunda hissedilir. Kadınlarda 6 mA ve Erkeklerde 9 mA adalelerinde kasılmaya sebep olur ve şahıs tuttuğu iletkeni artık kendiliğinden bırakamaz. 20 mA den büyük akımlarda nefes alma organlarında kramp başlar.
bölgede tansiyon yükselir, teneffüs zorlaşır, kalp düzensiz çalışır. Kısa süreli çarpmalar, korku ve şok tesiri yapar, fakat zararlı değildir. Kalpte baş gösteren fibrilasyon geridönüşlüdür. Kısa süre içinde tesiri ortadan kalkarsa ve gerekirse suni teneffüs yaptırılarak, kazazede kısa zamanda normal durumuna avdet eder. Eğer elektrik çarpmasının süresi uzun olursa, mesela otuz saniyeden sonra hasta şuurunu kaybeder ve bundan sonra ölüm baş gösterebilir. Eğer derhal suni teneffüs yaptırılmazsa, akımın tesiri kalmasa dahi, kalbin düzensiz çalışması ve fibrilasyon sebebiyle beyin hücrelerinin temiz kanla beslenmesi mümkün olmayacağından, dört dakika gibi bir zamanda beyinde hayati merkezler felç olur: ya vücutta kısmi felç veya bitkisel hayat baş gösterir yahut da kazazede ölür. Buna beyin ölümü denir.
bölge, tehlikeli bölgedir: Tehlikeli kalp fibrilasyonları bu bölgedeki akım şiddetlerinde meydana gelir. Akımın belirli bir süre tesir etmesi halinde kalp bundan zarar görür ve ölüm baş gösterir: Buna kalp ölümü denir. Çoğu zaman bu olay geri dönüşlü değildir: Kazazedeyi suni teneffüsle kurtarmak mümkün olamaz. Bununla beraber bu bölgelerin sınırları kesin olmadığından ve akımın tesir tarzı şahıslara göre çok büyük farklar gösterdiğinden, kazazedelere daima kurtarma tedbirleri uygulanmalıdır. İnsan vücudunun direncinin mesela 1000 ohm olduğu kabul edilirse, normal 220 V şebeke geriliminde insan vücudundan 220 mA gibi bir akım geçer ki, bu da üçüncü bölgeye isabet eder. 0,3 saniyeden daha uzun bir süre tesir ettiği takdirde bu akım, ölümle sonuçlanan kalp fibrilasyonlarına yol açar.

4.bölge, daha ziyade yüksek gerilim kazalarında söz konusu olur. Yapılan çok sayıdaki deneyler sonunda görülmüştür ki, tehlikeli fıbrilasyon üçüncü bölgede baş gösterdikleri halde dördüncü bölgede buna her zaman rastlanmamıştır: Bu da çok enteresan bir sonuçtur. 6 kV luk bir yüksek gerilim tesisinde baş gösteren bir kazada insan vücudundan 6 A gibi büyük bir akım geçer: Bu değer dördüncü akım bölgesine girer. Bu akımın sebep olacağı yanma ve benzeri zararların dışında, ani kalp durması sebebiyle, bu kazazedenin kurtulma şansı daha büyüktür.

Tesir süresi akımı insan vücudundaki tesir süresinin önemi çok büyüktür. Ancak bu bakımdan da şahıstan şahısa göre büyük farklar tespit edilmiştir. Yukarıda açıklandığı gibi, kalp üzerinden 0,3 sn'den daha uzun süre 80 mA mertebesinde akım geçerse kalp adaleleri kasılarak tehlikeli fıbrilasyon başlar ve olay çoğu zaman ölümle sonuçlanır.

Elektriğin vücuda etkisi, akımın miktarına ve elektrik akımına maruz kalınan sürenin uzunluğuna bağlıdır. Çok yüksek akıma kapılan bir insan çok kısa süre hayatta kalabilir.

Vücuttan geçen elektriğin izlediği yol da büyük önem arz etmektedir!!!

Örneğin; Kalpten ya da beyinden geçen akım, parmaklardan geçen akımdan daha fazla hayatı tehdit eder. 100 wattlık ampulü yakmak için yaklaşık 10000 miliamper(1 amper) akım gerekir. Burada bu akımın sadece bir kısmının etkilerinin olmasını bekleyebilirsiniz.

Amperaj(amper gücü) öldürür ya da yaralar fakat vücudun içine doğru akımı iten gerilim de çok önemlidir!!!

Elektrik şokuna maruz kalan kişide bir kas spazmı ortaya çıkabilir ve devrenin enerjisi kesilene kadar ya da bu kişi devreyle teması kesilene kadar devreye kilitlenebilir.

Göreceli olarak evlerde ve iş yerlerinde uzun süreli düşük gerilimli elektrik şoklarına maruz kalmak ölümlü kazalara neden olmaktadır.

Elektrik çarpması sonucunda insan vücudundan geçen akımın etki süresinin önemi çok büyüktür. Ancak şahıstan şahıssa büyük farklar tespit edilmiştir. Kalp üzerinden 0,3 s’den daha uzun süre 80 mA mertebesinde akım geçerse kalp adalelerinin kasılması ve tehlikeli fibrilasyon başlar ve olay çoğu zaman ölümle sonuçlanır. Kalbin normal çalışma periyodu 750 ms’dir. Eğer akımın kalp üzerinde etki süresi 200 ms mertebesinde ise, bunun zararı yoktur. 750 ms’den daha uzun süre etki eden akımlar özellikle tehlikelidir.

Çok yüksek gerilimlerde akıma kapılan kişi genellikle hızlı bir şekilde püskürtülür. Bu kalp yetmezliği gibi iç hasarlara neden olduğu gibi, akımın vücutta girip çıktığı yerlerde çok kötü yüzey yanıklarına da sebep olur.

ELEKTRİK AKIMIYLA MEYDANA GELEN KAZALAR

Elektrik akımı ile meydana gelen kazalar, etki bakımından üç ana gruba ayrılabilirler:

Elektrik akımının doğrudan doğruya sinirler, adaleler ve kalbin çalışması üzerine etkisi

Elektrik akımının sebep olduğu ısınmanın yaptığı zararlar, mesela arkın sebep olduğu yanmalar.

İnsan için zararlı olmayan çok küçük akımlarda, korku sebebi ile mesela düşme, çarpma vb. gibi mekanik zararlar.

Bu etkilerden en önemlisi, elektrik akımının sinirler ve adaleler üzerine direkt etkisidir. Bunun belirtileri aşağıdaki faktörlere bağlıdır:

Devreye Uygulanan Gerilim

Akım Şiddeti

İnsan Vücudunun direnci ve akımın izlediği yol

Etki Süresi

Etki alanı

Akım şeklinin ve frekansının etkisi

Akımın vücuttaki artış hızının etkisi

Dokunma Gerilimi

ELEKTRİK ÇARPMASININ VÜCUT ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ:

Herhangi bir elektrik şokuna, çarpmasına maruz kalan kişinin aşağıdaki durumları gözden geçirilmelidir:

Göğüs kaslarının kasılması, nefes alma zorluğu ve bilinç kaybı

Solunum organlarındaki geçici felçten dolayı nefes almasındaki güçlük

Kalbin ritim bozukluğu(Ventrikülerfibrilasyonu)(çoğunlukla alt gerilimlerde).

Akımın (çoğunlukla yüksek gerilimlerde) vücuttaki giriş ve çıkıştaki doku yanmaları

Kas spazmı nedeniyle oluşan kırıklar

Tüm elektrik çarpması ve yanması kazalarına uğramış kişilere profesyonel ilk yardım ekibi tarafından standart ilk yardım uygulanmalıdır.
Elektrik her zaman toprağa ulaşmak için en kolay yolu arar. Eğer enerjili kablolara ya da nesnelere dokunduğunuzda ve aynı anda toprağa temas ediyorsanız, elektrik çarpması sonucunda yaralanabilir hatta ölebilirsiniz.
Elektrik çarpması sonucu mağdur olan kişiye herhangi bir müdahale, ilk yardım yapılmadan önce tehlikenin ortadan kaldırıldığına dikkat edilmelidir. Bazı durumlarda devre kendiliğinden devre dışı kalabilir ama bazen de bu mümkün olmaz.

ELEKTRİK ÇARPMASI SONUCUNDA OLUŞABİLECEK DURUMLAR VE EYLEMLER

Durum-1: Kalp durması, Eğer kalbin kontrol merkezlerinde bir felç meydana gelirse, kalp hareket edemez hale gelir

Eylem-1: Hemen kalp masajı (kardiyopulmoner resüsitasyon) yapılmaya başlanır.

Durum-2: Kalp ritim bozukluğu(Ventriküler fibrilasyon), Bu duruma nispeten daha düşük gerilimler sebep olur. Kalp kasları ritmini kaybeder ve spazmlar meydana gelir.

Eylem-2: Hemen kalp masajı (kardiyopulmoner resüsitasyon) yapılmaya başlanır.

Durum-3: Solunum durması, Elektrik şokları genellikle nefes almanın durmasına sebep olur

Eylem-3: Hemen suni solunuma başlanır ve kan dolaşımından emin olmak için nabız kontrol edilir. Eğer akciğerlere oksijen akışı suni solunum ile sağlanabilirse genellikle normal solunum tekrar başlayacaktır.

Durum-4: Elektrik yanıkları, Vücuttan geçen akım ısı üretir ve ciltte yanıklara sebep olur. Eğer akım yeterince güçlü ise, vücut dokusunu tahrip eder ve şiddetli elektrik yanıkları meydana gelir. Elektrik yanıklarının dış görünüşü ciddi görünmeye bilir fakat genellikle çok derin yanıklardır ve geç iyileşirler.

Eylem-4: Yanıklar için acil durum prosedürü uygulanır. Yanıklardaki enfeksiyonu önlemek için acil tıbbi yardım gereklidir ve giriş yanıklarının yanı sıra çıkış yanıkları için de elektrik çarpmasını maruz kalmış kişi incelenmelidir ve muayene edilmelidir.

İSTEMDIŞI KAS TEPKİSİ

İstemsiz kas tepkisi, bir elektrik devresiyle yanlışlıkla temas eden herhangi birinin üzerinde elektrik şokunun, çarpmasının bir etkisidir.

Eğer akım yeterince güçlü ise bu istemsiz kas tepkisi kasların ve kemiklerin ciddi zarar görmesine neden olacak kadar şiddetli olabilir. Elektrik şokuna, çarpmasına maruz kalarak zarar gören kişi bunun yanı sıra istemsiz kas tepkisinin de etkisiyle daha ciddi yaralanmalara da maruz kalabilir.

“Elektrik çarpması vücutta kalıcı izler bırakmaktadır”.

Güvenli çalışmalar dilerim.

selmandoganigu@gmail.com

1 yorum yapılmış

Ayaz 29 Haziran 2020 • 23:27

Hocam elektrik çarpması sonucu ayakta doku kaybı ve yanma var kesilecek dediler bunun başka bir çözümü varmı yardımcı olurmusunuz